بلاکچین و مبارزه با تقلب غذایی
مقدمه
فریب غذایی یکی از بحران‌های جدی در صنعت غذا است که به‌طور مستقیم بر سلامت عمومی و اعتماد مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد. این پدیده به‌طور مداوم در حال گسترش است و به دلیل پیچیدگی زنجیره تأمین، شناسایی آن دشوار است. با وجود ارزش بالای بازار غذا، تخمین زده می‌شود که این مشکل سالانه بین ۳۰ تا ۵۰ میلیارد دلار به صنعت غذا خسارت می‌زند. در این مقاله، به بررسی عمیق‌تر فریب غذایی و راه‌حل‌های ممکن برای مقابله با آن خواهیم پرداخت.
فریب غذایی عمیق‌تر از آنچه فکر می‌کنیم
فریب غذایی به معنای فریب دادن مصرف‌کنندگان در مورد کیفیت یا محتوای غذایی است که خریداری می‌کنند. این عمل شامل جایگزینی، افزودن یا حذف مواد غذایی به‌منظور کسب سود اقتصادی است. انواع مختلفی از این فریب‌ها وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مواردی چون تقلب در برچسب‌گذاری، سرقت، جعل و رقیق‌سازی اشاره کرد.
نمونه‌های واقعی این فریب‌ها در گوشه و کنار جهان مشاهده می‌شوند. به‌عنوان مثال، در چین برای افزایش محتوای پروتئین شیر، ملامین به آن اضافه می‌شود و در اروپا، گوشت اسب به‌جای گوشت گاو فروخته می‌شود. هزینه‌های اقتصادی ناشی از این فریب‌ها بسیار بالاست و اگر هزینه‌های غیرمستقیم مانند آسیب به شهرت برندها و کاهش وفاداری مشتریان را در نظر بگیریم، این هزینه‌ها به مراتب بیشتر خواهد بود.
شکاف‌های زنجیره تأمین و رشد فریب غذایی
زنجیره تأمین پیچیده و غیرشفاف، زمینه‌ای مناسب برای بروز فریب‌های غذایی فراهم می‌کند. زنجیره‌های سرد، به‌ویژه در معرض خطر هستند. نقص‌ها در لجستیک زنجیره سرد می‌تواند منجر به فساد مواد غذایی شود و این فرصت را برای فریبکاران فراهم می‌آورد تا شرایط نگهداری را تحریف کرده و کالاهای فاسد را به‌عنوان تازه معرفی کنند.
فریب غذایی تنها محدود به محصولات لوکس یا با ارزش نیست، بلکه مواد غذایی رایج مانند لبنیات، ادویه‌ها، میوه‌جات و عسل نیز هدف این تقلب‌ها قرار می‌گیرند. سیستم‌های داده‌ای fragmented یکی از نقاط ضعف اصلی در این زمینه هستند. بسیاری از شرکت‌ها سیستم‌های ردیابی داخلی خود را دارند، اما این سیستم‌ها معمولاً با تأمین‌کنندگان یا مشتریان خود هم‌خوانی ندارند و این امر منجر به ایجاد «جزایر اطلاعاتی» می‌شود که مانع از دید کلی و یکپارچه زنجیره تأمین می‌گردد.
بلوک‌چین، راه‌حلی برای مقابله با فریب غذایی
فناوری بلاکچین می‌تواند به‌عنوان یک درمان برای این بحران رو به رشد عمل کند. این فناوری با اصول خود می‌تواند سیستمی شفاف و قابل اعتماد ایجاد کند. عدم تمرکز در بلاکچین به این معنی است که هیچ نهاد واحدی کنترل داده‌ها را در دست ندارد و تغییرناپذیری تضمین می‌کند که داده‌ها پس از ثبت، قابل تغییر یا حذف نیستند.
علاوه بر این، شفافیت انتخابی به اشتراک‌گذاری اطلاعات مرتبط با ذینفعان مجاز بدون افشای داده‌های حساس تجاری کمک می‌کند. همچنین، قراردادهای هوشمند می‌توانند فرآیندها را خودکار کنند و توافقات را اجرایی نمایند. پیاده‌سازی‌های واقعی در حال حاضر در حال شکل‌گیری هستند. به‌عنوان مثال، شرکت‌های بزرگی مانند والمارت با همکاری IBM از Hyperledger Fabric برای ردیابی محصولات غذایی استفاده می‌کنند و زمان‌های ردیابی را از روزها به ثانیه کاهش می‌دهند.
معامله غیرمتمرکز
با وجود وعده‌های بزرگی که تکنولوژی بلاکچین به ما می‌دهد، این فناوری به‌عنوان یک راه‌حل کامل برای چالش‌های صنعت غذا در نظر گرفته نمی‌شود. موانع زیادی وجود دارد که بر سر راه پذیرش بلاکچین قرار دارد، از جمله مقیاس‌پذیری، هزینه‌ها و نیاز به یکپارچگی با سیستم‌های موجود. یکی از مشکلات کلیدی، چالش «داده‌های نادرست» است؛ به این معنی که بلاکچین تنها می‌تواند از صحت داده‌ها پس از ورود به زنجیره اطمینان حاصل کند، اما نمی‌تواند از صحت داده‌های ورودی به زنجیره حفاظت کند.
این موضوع به‌ویژه زمانی مهم است که در نظر بگیریم که اوراکل‌ها و دستگاه‌های اینترنت اشیاء که داده‌های خارجی را به بلاکچین منتقل می‌کنند، خود در معرض خطر دستکاری و خطاهای فنی قرار دارند. همچنین، ورود دستی داده‌ها نیز می‌تواند مستعد خطا یا دستکاری باشد. به همین دلیل، شفافیت و حکمرانی مناسب در طراحی بلاکچین بسیار حیاتی است.
علاوه بر این، نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و عدم قطعیت‌های قانونی نیز از دیگر موانع مهم هستند. زنجیره‌های تأمین غذایی شامل داده‌های حساسی هستند که شرکت‌ها تمایلی به افشای آن‌ها ندارند. بنابراین، نیاز به ایجاد بلاکچین‌های مجوزدار و شفافیت انتخابی احساس می‌شود. این موارد نیاز به حکمرانی دقیق و پروتکل‌های دسترسی واضح به داده‌ها دارند تا بتوانند به‌طور مؤثر عمل کنند.
آینده‌ای ترکیبی برای یکپارچگی غذایی
ترکیب بلاکچین با فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی، مسیری امیدوارکننده برای ارتقای یکپارچگی غذایی ارائه می‌دهد. حسگرهای اینترنت اشیاء می‌توانند اطلاعات دقیقی از مسیر یک محصول را به‌صورت زمان واقعی ارائه دهند و یک رکورد غیرقابل دستکاری ایجاد کنند. این داده‌ها می‌توانند به تجزیه و تحلیل و شناسایی ناهنجاری‌ها کمک کنند و در نتیجه به بهبود لجستیک و کاهش ضایعات غذایی منجر شوند.
علاوه بر این، استفاده از روش‌های آزمایش سریع، بسته‌بندی‌های هوشمند و گواهی‌های دیجیتال می‌تواند به افزایش ایمنی غذا و جلب اعتماد مصرف‌کنندگان کمک کند. در این راستا، همکاری میان شرکت‌ها و نهادهای مختلف نیز ضروری است تا استانداردهای مشترکی برای استفاده از بلاکچین و سایر فناوری‌ها ایجاد شود.
با توجه به این تحولات، زیرساخت‌های ساخته شده برای مبارزه با تقلب می‌توانند مزایای گسترده‌تری را به همراه داشته باشند. این مزایا شامل بهبود کارایی عملیاتی، کاهش ضایعات غذایی و تأیید ادعاهای مربوط به پایداری است. در واقع، بلاکچین و فناوری‌های مکمل آن به تدریج به یک ابزار جذاب برای شرکت‌ها تبدیل می‌شود، حتی برای آن‌هایی که به‌طور مستقیم تحت تأثیر تقلب قرار ندارند.
در نهایت، پتانسیل‌های این تکنولوژی فراتر از کاهش تقلب است و شامل بهبود ایمنی غذا، افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و ایجاد یک سیستم غذایی پایدار و مقاوم می‌شود. اگر به‌طور هوشمندانه و با در نظر گرفتن تمام جنبه‌ها مورد استفاده قرار گیرد، بلاکچین می‌تواند لایه‌ای از اعتماد را ایجاد کند که به‌طور جدی به حل مشکل تقلب در غذا کمک کند.
